एका तासाला ५ सेंटिमीटर अशा वेगाने वाढणारी वेल

एका तासाला ५ सेंटिमीटर अशा वेगाने वाढणारी वेल

झाडे-वेली वाढतात हे खरे; मात्र ते काही साध्या डोळ्यांना दिसत नाही. एका वेलीचे वाढणे मात्र याला अपवाद आहे. एका तासाला ५ सेंटिमीटर अशा वेगाने वाढणारी ही वेल सध्या अमेरिकेच्या काही भागाची डोकेदुखी झाली आहे.
ल्मीकी आणि च्यवन हे दोन महान साधक. एकाच जागी बसून त्यांनी अनेक वर्षे तपश्‍चर्या केली, किती वर्षे? उत्तर शोधणे अवघड आहे; पण त्यांच्या या निश्‍चल वृत्तीमुळे मुंग्यांच्या दृष्टीने ते मानवी शरीर नव्हतेच, म्हणून त्यांनी या दोन ऋषींच्या शरीराचा आधार वापरून त्यावर वारूळ तयार केली. केवळ महानयोगी म्हणूनच मुंग्यांचा त्रास त्यांनी सहज सहन केला. वारुळातून बाहेर आल्यामुळे वाल्मीकी नाव धारण करणार्‍या या तपस्व्यानी 'रामायणा'सारखे महाकाव्य रचले.
आज आपल्यापैकी कोणीही असे मुंग्यांचे वारूळ शरीराभोवती तयार होऊ देणार नाही. त्याला अनेक वर्षेही जावी लागतील. पण, तुम्ही मनात आणले तर एक वेल काही दिवसांतच फार तर थोड्याशा महिन्यात तुमच्याभोवती एक हिरवा बंगला म्हणा- वस्त्र म्हणा विणू शकेल. कोण आहे अशी वेल? तिचे जपानी नाव आहे कुड्झु 'ं१्रं'>ङ४९ि४/ं१्रं'>'. अमेरिकेत आणि कॅनडाच्या काही भागात हिचे आक्रमण अतिशय जोराने सुरू आहे. 'ं१्रं'>ङ४९ि४/ं१्रं'>' जपानहून अमेरिकेत आणली ती तिच्या जमिनीची धूप थांबविण्याच्या गुणधर्मामुळे. पण, 'आ. बैल, मुझे मार' असे म्हणण्याची पाळी आता आली आहे. हिचा वाढीचा वेग तोंडात बोट घालायला लावेल, असा आहे. दर तासाला जवळजवळ पाच सेंटीमीटर. तुम्ही जर स्थिर उभे राहू शकलात तर तुम्हालाही वेढून ही वेल 'दशांगुळे' उरेलच. तुमचा हिरवा माणूस बनवेल. तूर्तास 'ं१्रं'>ङ४९ि४/ं१्रं'>' वाटेत जे काही येईल त्याला कवेत घेऊन मार्गक्रमण करीत आहे. दक्षिणेकडील राज्यात, टेक्सासपासून फ्लॉरिडापर्यंत, पेन्सिल्व्हानियाच्या आग्नेय भागात ही अधिक चढाऊ वृत्तीने वाढते. या वेलीचे वानसशास्त्रीय नाव 'ं१्रं'>ढ४ी१ं१्रं ेल्ल३ल्लं. ढ४ी१ं१्र/ं१्रं'>'ं१्रं'> /ं१्रं'>या स्वीस वनस्पतीतज्ज्ञ व प्राध्यापक यांच्या गौरवार्थ हे प्रजातिवाचक नाव आणि डोंगराळ प्रदेशातील अधिवासामुळे 'ं१्रं'>टल्ल३ल्लं/ं१्रं'>' हे विशेषण. पश्‍चिम घाटात या वेलीची बहीण म्हणता येईल, अशी एक वेल आहे. ती आहे 'ं१्रं'>ढ४ी१ं१्रं ३४ुी१२/ं१्रं'>ं'. हिला जमिनीखाली प्रचंड मोठा कंद धरतो, म्हणून ही ं१्रं'>३४ुी१२/ं१्रं'>ं.
'ं१्रं'>ङ४९ि४/ं१्रं'>' चे मूळ नाव 'ं१्रं'>ङ४९४/ं१्रं'>'. ही मूळ पूर्व आशियाची रहिवासी. १८७६ मध्ये सर्वप्रथम जपानमधून फिलाडेल्फिया येथे आणली. पण, तिच्या आक्रमक स्वभावाने आता तिच्या आयातीबद्दल डोक्याला हात लावून बसायची वेळ आली आहे. पण, चित्र इतके काही निराशाजनक नाही, पण 'योजक स्तत्र दुर्लभ:' हेच खरं. 'ं१्रं'>ङ४९ि४/ं१्रं'>' अतिशय गुणी आहे. ओसाड जमिनीवर ती आपला संसार फुलवते. शेंगावर्गीय असल्याने नायट्रोजन स्थिरीकरण करून जमिनीचा कस वाढविते. आपल्याकडच्या ं१्रं'>ढ४ी१ं१्रं ३४ुी१२ं/ं१्रं'> प्रमाणे हिच्या मांसल मुळापासून स्टार्च मिळतो. पूर्व आशिया व्हिएतनाममध्ये या स्टार्चपासून उन्हाळी पेय तयार करतात. त्यापासून हर्बल चहाही तयार करतात. गुरांसाठी चारा म्हणूनही ं१्रं'>ङ४९ि४/ं१्रं'> उपयुक्त. 'गवत' म्हणून गुरे आवडीने खातातच; पण ते पौष्टिक आहे ते त्यातील १५-१८ टक्के प्रथिनांमुळे आणि ६0 टक्के पचनशील घटकांमुळे.
चिनी औषध प्रणालीतील पन्नास औषधी घटकांपैकी एक म्हणजे - गे गेन (ं१्रं'>¬ी ॅील्ल/ं१्रं'>) अर्थात, कुडझु. आधुनिक वैद्यकशास्त्रातून या वेलीचा उपयोग अल्झायमर या व्याधीवर होऊ शकेल, असा संभव आहे. प्युरारिन डायझिन (ं१्रं'>ं्रि९ी्रल्ल/ं१्रं'>) हे घटक या वेलीच्या वेदनाशामक आणि प्रतिजैविकता या गुणधर्मास कारणीभूत आहेत.
तरीसुद्धा या वेलीचे समूळ उच्चाटन कसे करायचे ही समस्या अमेरिकेत आहेच. बकर्‍या हिचा फन्ना करतात, पण त्याबरोबर इतर उपयुक्त वनस्पतीही संपवतात. बुरशी तज्ज्ञांनी आता मायरोथेशिम् व्हेरुकारिया (ं१्रं'>ट८१३ँी्रू४े ५ी११४ूं१्रं/ं१्रं'>) या बुरशीमुळे या वेलीवर नियंत्रण करता येते असे सिद्ध केले आहे. या बुरशीचा द्रवरूप फवारा इतर वनस्पतींना बिनधोक आहे आणि कुडझुसाठी तत्काळ परिणाम देणारा. सकाळी फवारणी केली, तर दुपारी दृश्य स्वरूप दर्शविणारा!