संगणक आणि संस्कृती

 संगणक आणि संस्कृती

आइबेलोच्या अभ्यासगटाने यासाठी 'फ्लिकर' आणि 'अनोबिली' या दोन नेटवर्कवरील दीड लाख जोड्यांनी एकमेकांना पाठविलेल्या संदेशांचा अभ्यास केला. हे दहा लाखांपेक्षाही जास्त संदेश निवडून त्यांची विभागणी वर उल्लेखलेल्या तीन गटांमध्ये करण्याकरिता त्यांनी एका खास तयार केलेल्या 'अल्गोरिदम'चा (पदावली) वापर केला. त्याचबरोबर या संदेशांमधील एक हजार संदेश यादृच्छिक पद्धतीने (रँडम सँपलिंग) निवडून त्यांची विभागणी वरील तीन गटांमध्ये करण्यासाठी त्यांनी तज्ज्ञांचेही साह्य घेतले.

आइबेलोंच्या दाव्यानुसार या दोन्ही पद्धतीने काढलेल्या निष्कर्षांमध्ये आश्‍चर्यकारक साम्य आहे. एवढेच नव्हे तर मानवी परस्पर संबंध आणि एकंदरीतच सामाजिक धारणेच्या सखोल अभ्यासासाठी कितीतरी नवे दुवे त्यामधून दिसून येतात. किंबहुना त्यांच्या मते हे विश्लेषण म्हणजे समाजाचे, समाजसंबंधाचे एक प्रकारचे नवे 'व्याकरण'च ठरू शकेल.. आणि मग संगणक तुमच्या-आमच्या आणि सर्वच समाजाच्या संबंधांचा 'कार्यकारणभाव' सांगू शकेल!

हे या बंध किंवा अणूंची विभागणी तीन प्रकारांमध्ये करता येते.

सामाजिक दर्जाविषयक बंध, सामाजिक पाठिंबा आणि माहितीची देवाण-घेवाण. बंध : सोशल नेटवर्कचे 'अणू'

आइबेलो यांच्या अभ्यासगटाचा दावा हा काही विशिष्ट निकष व गृहितांवर आधारित आहे. सोशल नेटवर्कमध्ये सहभागी होणार्‍या कोणत्याही दोघा व्यक्तींमधील संबंध हे एकाने दुसर्‍यास पाठविलेला संदेश किंवा एखाद्याने दुसर्‍याचा घेतलेला मागोवा अथवा एखाद्याने दुसर्‍याविषयी दाखविलेला लोभ, स्नेह इत्यादी किंवा अशा स्वरूपात असतात. दोन व्यक्तींमधील हे 'बंध' म्हणजेच सोशल नेटवर्क सामाजिक साखळीचे मूलभूत घटक अथवा 'अणू' सारखे मानता येतील. माणसांचे परस्परसंबंध हा कोणत्याही नियमांमध्ये बसू न शकणारा गहन, अथांग आणि क्लिष्ट विषय आहे. त्यामुळेच त्याला संगणकांच्या चौकटीमध्ये बांधता येणार नाही, असा समाजशास्त्रज्ञांचा दावा होता. नेमकी हीच बाब खोडून काढून मानवी आचार-विचार व संस्कृती यांना संगणकशास्त्रामध्ये बद्ध करणाच्या प्रयत्नात 'याहू' या विश्‍वविख्यात संगणकीय संस्थेमधील संशोधक आहेत आणि त्यांना त्यामध्ये बर्‍यापैकी यशसुद्धा मिळते आहे. 'याहू'मधील शास्त्रज्ञांचे यश

संगणक, इंटरनेट आणि त्याच्याशी संबंधित प्रत्येकाला 'याहू' हे संकेतस्थळ माहीत आहे. ई-मेलपासून बाजारभावापर्यंत आणि क्रीडाजगतापासून 'गॉसिप' गप्पांपर्यंत सार्‍या संगणकविश्‍वावर 'याहू'चा कब्जा आहे. इंटरनेट सेवा, सोशल मीडिया, नेटवर्किंग यांचा पसारा वाढवतानाच अधिकाधिक ग्राहक आपल्या 'जाळ्यामध्ये' कसे पकडता येतील, याच्या शास्त्रोक्त संशोधनामध्ये 'याहू'मधील तज्ज्ञ संशोधक अहोरात्र गढलेले असतात.

स्पेनमधील बर्सिलोना येथील 'याहू' प्रयोगशाळेतील शास्त्रज्ञ लुका मारिया आइबेलो व त्यांच्या संशोधनगटाने समाजघटकांच्या म्हणजेच माणसांच्या एकमेकांशी असलेल्या संबंधांचा अभ्यास सोशल मीडियाच्या संदर्भात केला आहे आणि त्यांच्या मते मानवी संबंध आणि संस्कृती यांच्याबाबतीमधील अनेक रहस्यांची उकल या परस्पर संपर्काच्या खोल अभ्यासाने करता येते.

ण्य नवाचे व्यवहार आणि सांस्कृतिक विनिमय हे घटकही संगणकशास्त्राच्या अखत्यारीमध्ये आणण्याचे संशोधकांचे प्रयत्न हे संगणकाच्या शोधाइतकेच जुने आहेत. माणसांचे विचार, भावना, रागलोभादी विकार आणि त्या सर्वांचा कार्यकारणभाव म्हणजेच थोडक्यात मानवी मन व बुद्धी यांचा संगणकाद्वारे अभ्यास व अंदाज घेण्याच्या संशोधनावर मायक्रोसॉफ्टपासून आयबीएमपर्यंत जगातील सर्व अग्रगण्य कंपन्या तसेच विद्यापीठांमध्ये काम चालू आहे.

'इंटरनेट' म्हणजेच संगणकविश्‍वातील महाजालामधील फेसबुक, व्हॉट्सअँप, लिंक्ड-इन, ट्विटर या आणि अशासारख्या अनेक 'सोशल नेटवर्क'वर दररोज होत असलेल्या कोट्यवधी संदेशांच्या देवाण-घेवाणीच्या शास्त्रशुद्ध अभ्यासामधून मानवी परस्परसंबंधांच्या गूढ विश्‍वाची उकल मोठय़ा प्रमाणामध्ये व प्रभावीपणे करता येऊ शकेल, असा या क्षेत्रांत काम करणार्‍या संगणकतज्ज्ञांचा विश्‍वास आहे.