कस्तुरी मृग
हरणासारख्या या प्राण्यांचं वर्णन हरणांशी जुळतं. पुढचे निमुळते आखूड पाय आणि मागचे लांब पुष्ट पाय त्यांना खडकाळ उतार-चढ करायला व पळायला उपयोगी पडतात. पाठ कमानदार असते. मागच्या पायावरची शरीराची उंची सर्वाधिक असते. लांब-लांब झेपा घेतच ते पळतात. नरांचं वजन माद्यांपेक्षा जास्त असतं. ते १५ ते १७ किलो भरतं. दोघांनाही शिंग नसतात.
कस्तुरी मृग ओळखण्याची ठळक खूण म्हणजे त्याच्या वरच्या जबड्यातून बाहेर डोकावणारे, दोन वळणदार आणि टोकदार सुळे. ते खाली विळ्याच्या पात्यासारखे उलटे वळलेले असतात. वयस्कर नराचे सुळे खालच्या जबड्याच्याही बाहेर खाली गेलेले दिसतात. त्यांचा उपयोग प्रतिस्पध्र्याशी लढायला होतो. पूर्ण वाढीच्या दातांची लांबी दहा सेंटिमीटरपर्यंत भरते.
नवीन जन्मलेल्या पाडसाच्या अंगावर मऊ, आखूड, गडद तपकिरी केस असतात. त्यावर पिवळे किंवा पांढरे ठिपके असतात. थंडीच्या प्रारंभी त्या केसांची जागा प्रौढ वयातले भरड, लांब, दाट केस घेतात. ठिपके पुसट होतात किंवा पूर्णपणे नाहीसे होतात. कान सशासारखे किंचित गोलाकार असतात. पायांचे खूर लांब, तळाला जास्त रुंद, पण थोडे टोकदार असतात. त्यामुळे ते मऊ भुसभुशीत मातीत किंवा बर्फात रुतत नाहीत.
गंध ग्रंथी हे नराचं वैशिष्ट्य. त्या तीन प्रकारच्या असतात. खुरांवर, शेपटीखाली व जननेंद्रिय आणि नाभीच्या मधल्या भागात त्या आढळतात. नाभीजवळच्या साधारण तीन सेंटिमीटर रुंद आकाराच्या ग्रंथीतून कस्तुरी स्रवते. त्यातून सुमारे २८ ग्रॅम कस्तुरी मिळते. ती मेणचट आणि गडद लाल रंगाची असते. कस्तुरीचा वास खूप लांबून ओळखता येतो. तीन हजार भाग द्रवात एक भाग कस्तुरी असली, तरीही त्याचा वास आपण ओळखू शकतो. मोहवून टाकणारा असा हा गंध आहे. कस्तुरी हे सोन्याच्या तिप्पट भावाने विकलं जाणारं मौलिक द्रव्य आहे. रशियात वर्षाला १७ ते २0 हजार प्राणी त्यासाठी बेकायदा मारले जातात. या प्राण्यांचं जतन करणं हे निसर्गाचं रक्षण आणि व्यापार या दोन्ही दृष्टींनी फार महत्त्वाचं आहे.
No comments:
Post a Comment