Radioactivity किर्नोत्सर्जन आणि भावी पिढी

Radioactivity किर्नोत्सर्जन आणि भावी पिढी 

जीनमध्ये होणारा बदल हा प्रभावी आहे की अप्रभावी, यावर बरेच काही अवलंबून असते. जीन प्रभावी किंवा वरचढ असेल, तर त्या जीनमुळे निर्माण होणारी लक्षणे अनैसर्गिकरीत्या अप्रत्यक्षात उद्भवतील.

दुसर्‍या पिढीत लक्षणे उद्भवायची असतील, तर तो अप्रभावी जीन स्त्री व पुरुषाच्याही जननकोषात असणे आवश्यक असते. म्हणून अप्रभावी जीन हे बर्‍याच पिढय़ांमध्ये अप्रकट अवस्थेत राहू शकतात. जोपर्यंत ही परिस्थिती असते, तोपर्यंत अंडकोषात शुक्रजंतू व ठरावीक जीन एकत्र येत नाहीत. 

सन १९२७ मध्ये एच. जे. मूलर या अमेरिकन शास्त्रज्ञाने एक महत्त्वाचा शोध लावला. तो म्हणजे विविध प्राण्यांमधील 'रेडिएशन'मुळे होणार्‍या उत्परिवर्तन स्वरूपातील परिणाम. त्यांना हे बदल मुख्यत: 'ड्रोसोफिला मेलानोगॅस्टर' या जीवाणूंमध्ये आढळून आले. प्रामुख्याने सर्वसाधारण पाखरांवर 'क्ष' किरणांचा मारा केल्यास, हे बदल घडून आल्याचे दिसले. विविध किरणे म्हणजे बीटा कण, अल्फा कण, गॅमा किरण आणि न्यूट्रॉन्स वापरल्यानंतर त्यांना प्राणी व वनस्पतींमध्ये उत्परिवर्तनाचे परिणाम घडून आल्याचे दिसले. मुख्यत्वेकरून जैवरासायनिक दृष्टिकोनातून किरणांमुळे प्रजननावर होणार्‍या परिणामासंबंधीच्या अभ्यासाविषयी बरेचसे संशोधन झालेले आहे. किरणांमुळे होणार्‍या उत्परिवर्तन परिणामांवर विविध प्राण्यांच्या वर्गात प्रयोग केले गेले आहेत. यात छोटे-मोठे उंदीर, ससा यांसारख्या प्राण्यांचा समावेश आहे. 

मूलरच्या पाखरांवरील प्रयोगाने हे सिद्ध झाले, की उत्परिवर्तनाची वाढ ही फक्त एकूण किरणांच्या मार्‍यांवर अवलंबून असते. विशिष्ट कालावधीच्या किरणांच्या मार्‍यावर ते अवलंबून नाही. हेच अनुमान नंतर बरीच वर्षे सर्व जिवांसाठी ग्राह्य धरण्यात आले. तथापि, १९५८ मध्ये ओक रिडज लॅबोरेटरीजचे प्रख्यात शास्त्रज्ञ डब्ल्यू. एल. रुसेल व त्यांच्या सहकार्‍यांनी उंदरांवर 'क्ष' व गॅमा किरणांचा मारा करून, त्यांच्या आनुवंशिक जीनमध्ये उत्परिवर्तन घडवून आणले. या प्रयोगाच्या आधारे हे सिद्ध झाले, की जेव्हा 'क्ष' आणि गॅमा किरणांच्या एकूण मात्रा व उत्परिवर्तन वाढीची वारंवारिता यात क्वचितच परस्पर व्यस्त प्रमाण असल्याचे दिसले.

वास्तविक वारंवारिता ही अंशत: तरी किरणांच्या ठरावीक कालावधीच्या मात्रेवर अवलंबून असल्याचे आढळले आहे. म्हणून नर उंदरांवर केलेल्या एका प्रयोगानंतर असे प्रसिद्ध करण्यात आले, की नर उंदराच्या आनुवंशिक जीनमधील किरणांमुळे होणार्‍या उत्परिवर्तनाच्या वाढीची वारंवारिता ही एकूण मात्रेवर अवलंबून नसून, ती किरणांच्या ठरावीक कालावधीच्या मात्रेवरही अवलंबून असते. किरण मात्रेचा कालावधी कमी असला, तरी त्या उत्परिवर्तनाच्या वारंवारतेत बदल होतो.